دیابت در سالمندان از پیشگیری تا درمان

دیابت در سالمندان يا بيماری قند خون از جمله بیماری‌های پنهان و سخت درمانی است كه مردم سالخورده جهان را درگیر خود می‌کند. تقریباً ۳۳ درصد از افراد بالای ۶۵ سال با این بیماری درگیر هستند. همین امر خود نشان‌دهنده اهمیت شناخت دیابت سالمندان و مراقبت از سالمند دیابتی است. دیابت زمانی اتفاق می‌افتد که بدن انسولین کافی تولید نمی‌کند یا قادر به استفاده صحیح از انسولین نیست. افراد مسن مبتلا به دیابت در معرض عوارض حاد و مزمن قلبی عروقی این بیماری هستند. در این مقاله از سایت مرکز مهرپرور به بررسی میزان شیوع دیابت در سالمندان، علائم دیابت سالمندان و رژیم غذایی مناسب برای پیشگیری از دیابت در مرحله پیش دیابت می‌پردازیم.

در ادامه به موارد زیر می‌پردازیم:

• بیماری دیابت و انواع آن
• توضیح نقش انسولین با یک مثال
• تاثیر اضافه وزن بر دیابت
• رژیم غذایی سالمندان دیابتی
• رژیم غذایی مناسب برای پیشگیری از دیابت در سالمندان
• وعده‌های غذایی سالمندان
• پیشگیری از دیابت در سالمندان

بیماری دیابت چیست؟

بیماری دیابت نوعی اختلال متابولیک است که در آن بدن قادر به تولید انسولین کافی نیست و یا نمی‌تواند از آن به درستی استفاده نماید. هنگامی که گلوکز (قند) وارد جریان خون می‌شود، لوزالمعده برحسب میزان قند موجود در خون، مقدار مناسبی انسولین را آزاد می‌کند. انسولین هورمونی است که باعث می‌شود گلوکز به داخل سلول‌ها وارد شود و سلول‌ها بتوانند از آن استفاده کرده و انرژی تولید نمایند. چنانچه بدن قادر نباشد به مقدار کافی انسولین تولید کند و یا نتواند از انسولین آزاد شده توسط لوزالمعده به درستی استفاده نماید، سوخت‌و ساز (متابولیسم) بدن دچار مشکل شده و میزان گلوکز (قند) خون افزایش می‌یابد. این افزایش گلوکز در طولانی مدت فرد را دچار مشکلات سلامتی کرده و باعث می‌شود تا عوارض مختلفی در او بروز پیدا نماید.

انواع بیماری دیابت در سالمندان

بیماری دیابت انواع مختلفی دارد که از جمله‌ انواع شایع آن، می‌توان به دیابت نوع ۱، دیابت نوع ۲ و پیش‌دیابت اشاره کرد. نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشید آن است که هر یک از انواع دیابت نوع ۱، نوع ۲ و پیش‌دیابت، باعث بروز علائم یکسانی در افراد می‌شوند.

افزایش غیر طبیعی قند خون به علت مقاومت به انسولین می‌تواند از علائم پیش دیابت باشد. در این وضعیت بدن فرد مبتلا نمی‌تواند انسولین را مصرف کند و در ادامه منجر به “دیابت نوع دو” می‌شود. افراد مسنی که در این مرحله از دیابت می‌باشند در مدت زمان ده سال مبتلا به دیابت نوع دو می‌شوند. پیشرفت این بیماری مبتلایان را در معرض خطر بیماری‌های قلبی- عروقی قرار می‌دهد.

توضیح نقش انسولین با یک مثال

برای درک بهتر نقش انسولین در بدن به مثال زیر توجه کنید. انسولین در بدن درست مثل کلید عمل می‌کند. این هورمون قفل سلول‌ها را باز می‌کند تا گلوکز یا همان قند خون بتواند وارد آن شود. اما بعضی وقت‌ها این قفل و کلید درست عمل نمی‌کنند که نتیجه اش تجمع گلوکز در خون و بالا رفتن میزان قند خون در افراد مسن می‌باشد. در سالمندانی که دچار کمبود انسولین می‌شوند یا مقاومت به انسولین پیدا می‌کنند بدن آنها پس از مصرف یک وعده غذایی و برای کاهش قند حاصل از غذای مصرف شده زمان سختی را سپری می‌کند.

مقاومت به انسولین چه نشانه‌هایی دارد ؟

در شرایط مقاومت به انسولین بدن سالمند به سختی تلاش می‌کند و بیشتر از قبل انسولین تولید می‌کند اما حتی این حجم از انسولین هم قادر نیست به درستی قفل سلول‌ها را باز کند. درباره این عارضه فرضیه‌های زیادی وجود دارد، اما متخصصان هنوز به درستی نمی‌دانند که چه عامل یا عواملی روی پاسخ سلول‌های مختلف بدن به انسولین تاثیر می‌گذارد و آن‌ها را قفل می‌کند. این همان شرایطی است که در علم پزشکی به آن مقاومت به انسولین گفته می‌شود. سالمندان مبتلا به مقاومت به انسولین نشانه خاصی ندارند و بزرگترین مشکل این بیماری نیز همین است زیرا امکان دارد سالمندی که مدت‌ها به این بیماری دچار است از بیماری خود اطلاعی نداشته باشد. در بعضی از سالمندان و یا مبتلایان به این عارضه لکه‌های تیره روی پوست در برخی از نواحی بدن مثل گردن، آرنج، دست‌ها، زانوها و زیر بغل ایجاد می‌شود.

نحوه تشخیص مقاومت به انسولین

تشخیص این عارضه کمی پیچیده و دشوار است و پزشک برای اینکه ببیند سالمند به این عاره دچار شده است یا خیرتست‌های معمول مربوط به پیش دیابت را برای سالمند انجام می‌دهد تا مشخص شود که آیا قند خون بیش از حد معمول هست یا خیر. با آزمایش خون می‌توان وضعیت قند خون ناشتا را بررسی کرد و مقایسه قند خون سالمند در طی چند ماه گذشته نشان می‌دهد که آیا سلول‌های بدن نسبت به انسولین به عنوان یک هورمون پایین آورنده خون، مقاوم می‌باشند یا نه.

چه افرادی بیشتر در معرض این عارضه قرار دارند؟

سالمندانی که دچار افزایش وزن شده اند شانس بیشتری برای ابتلا به عارضه مقاومت به انسولین دارند. در افراد و یا سالمندانی که دخانیات مصرف می‌کنند و به اندازه کافی ورزش نمی‌کنند، یا فشار خون بالایی دارند، این عارضه بیشتر دیده می‌شود. همچنین بعضی از مشکلات قلبی و عروقی نیز از جمله عوامل افزایش دهنده خطر این بیماری است. در سالمندانی که کلسترول خوب خون آنها پایین است یا تری گلیسرید (چربی خون) خونشان بالاست، سابقه سکته قلبی دارند یا در ناحیه گردن و پا دچار مشکلات عروقی می‌باشند، مقاومت به انسولین نیز بیش از دیگران دیده می‌شود و این عارضه می‌تواند مشکل زا باشد.

تاثیر اضافه وزن بر دیابت

برای پیشگیری از فشار وارده به بدن کنترل مواد غذایی ورودی به بدن می‌تواند کارساز باشد. در صورتی که دریافتی کالری بدن سالمند بیش از مقدار مصرفی باشد، این کالری اضافه به صورت چربی در بدن سالمندان ذخیره می‌شود. در نتیجه دیابت در سالمندان باعث افزایش وزن بدن آنها می‌شود. چربی ذخیره شده به ویژه در اطراف شکم سالمند، ارتباط مستقیمی با مقاومت انسولین دارد. به همین دلیل سالمندانی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، اضافه وزن هم دارند.

پیش دیابت در سالمندان

پیش دیابت به این معناست که اگرچه قند خون بالاست اما در حدی بالا نیست که در دسته دیابت نوع دوم قرار بگیرد. با این حال، فرد باید سبک زندگی سالم را شروع کرده و برای پایین آوردن سطح قند خون اقدام کند. انجام فعالیت بدنی، رعایت رژیم غذایی، کاهش وزن، ترک مصرف دخانیات و جلوگیری از استرس اقدامات مهم هنگام رویارویی با پیش دیابت است.

علل ایجاد پیش دیابت

پیش دیابت یک بیماری است که در طول زندگی ایجاد شده، ابتلا به آن با سبک زندگی و سابقه خانوادگی تاثیر مستقیم دارد. از آنجا که پیش دیابت اولین قدم برای دیابت نوع دوم است، دلایل آن بسیار به هم شبیه است. برخی از این دلایل عبارتند از:

• ژنتیک
• عدم فعالیت
• چربی اضافه
• الگوهای خواب
• سندرم متابولیک

دیابت نوع اول

هنگامی که پانکراس (لوزالمعده) انسولین کمی ایجاد کند یا اصلا انسولین نسازد، فرد به دیابت نوع اول مبتلا می شود. ۱۰ درصد از مبتلایان به دیابت، به دیابت نوع اول مبتلا هستند. این نوع از دیابت اغلب در جوانان تشخیص داده می شود اما به این معنی نیست که سایر افراد دیابت نوع اول ندارند. گاهی اوقات این نوع در افراد بالای ۴۰ سال نیز تشخیص داده می شود.

دیابت نوع دوم

رایج ترین شکل دیابت است. ۹۰ تا ۹۵ درصد افراد به این نوع دیابت مبتلا می شوند خوشبختانه اگر در مرحله پیش دیابت تشخیص داده شود قابل پیشگیری و قابل درمان است.

علائم انواع دیابت در سالمندان

از شایع و رایج‌ترین علائم این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

علائم دیابت نوع ۱	علائم دیابت نوع ۲
خستگی ادرار مکرر تاری دید تشنگی بیش از حد گرسنگی بیش از حد کاهش وزن چشم‌گیر در زمان کم	گرسنگی دائم فقدان انرژی خستگی کاهش وزن تشنگی زیاد ادرار مکرر خشکی دهان خارش پوست تاری دید

درمان دیابت در سالمندان

هیچ درمانی برای دیابت وجود ندارد اما اگر در مرحله پیش دیابت تشخیص داده شود با تغییر سبک زندگی می‌توان آن را کنترل کرد.

درمان نوع اول

اصلی ترین روش درمان نوع اول تزریق انسولین است زیرا پانکراس انسولین تولید نمی‌کند. هنگامی که به دیابت نوع اول مبتلا هستید باید مدام سطح قند خون را کنترل کنید، غذاهای سالم بخورید و ورزش کنید. با افزایش سن بسیار مهم تر است که به سطح قند خون خود توجه کنید و به رژیم غذایی سالم پایبند باشید. زیرا کنترل دیابت در سالمندان دشوارتر است.

درمان نوع دوم

برای درمان نوع دوم تنظیم شیوه زندگی و عادات غذایی، تغذیه سالم و فعالتر شدن در حفظ قند خون نقش مهمی دارند. از روش‌های پزشکی تنظیم قند خون می‌توان به متورفین اشاره کرد به شرطی که دیابت به اندازه کافی پیشرفت نکرده و باعث نارسایی کلیه و مشکلات قلبی نشده باشد. همچنین انسولین درمانی به بعضی از افراد مبتلا به دیابت نوع دوم پیشنهاد می‌شود تا سطح انسولین قند خون خود را تنظیم کنند.

هدف شیوه‌های درمانی این است تا به طور موثر سطح گلوکز خون در محدوده نرمال خود قرار داشته باشد. تیپ اول این بیماری با انسولین و همچنین تغییراتی در رژیم غذایی و ورزش کنترل می‌شود. نوع دوم آن ممکن است با داروهای غیر انسولینی، انسولین، کاهش وزن، یا تغییراتی در رژیم غذایی کنترل شود. در ادامه به راهکارهای کنترل این بیماری اشاره شده است:‌

8 روش کارآمد کنترل و پیشگیری دیابت سالمندان

بهتر است پرستار سالمند به منظور کنترل و کاهش شاخص گلیسمی بر وعده‌های غذایی سالمند نظارت داشته باشد، یکی از روش‌های کنترل موثر کاهش مقدار غذایی است که سالمند مصرف می‌کند. در ایران میزان حجم غذایی که در یک وعده مصرف می‌شود بیش از اندازه مناسب است. پرستار سالمند با بررسی برچسب‌هایی که بر روی مواد غذایی زده می‌شوند، می‌توانند به سالمند در اینکه چه میزان غذا مصرف می‌کنند کمک کنند. علائمی که روی این برچسب‌ها زده می‌شود مقدار کالری، چربی، کربوهیدرات‌ها و سایر اطلاعات درباره مواد مغذی را نشان می‌دهند. به موارد زیر توجه نمایید:

1. کنترل زیاده روی غذایی در سالمندان

در صورتی که سالمند در مصرف مواد غذایی زیاده روی کرد اهمیت دارد که از چگونگی تاثیر مواد غذایی بر سلامت سالمند اطلاع پیدا کند. احتیاجی نیست که در رژیم غذایی سالمندان کربوهیدرات‌ها به طور کلی حذف شوند. محققان ثابت کرده اند که خطر و افزایش مرگ و میر ناشی از رژیم‌های غذایی با کربوهیدرات کم مانند خطر مرگ و میر ناشی از یک رژیم غذایی با کربوهیدرات بالا می‌باشد. بهترین میزان مصرف کربوهیدرات در روز و در وعده‌ها و میان وعده‌ها ۵۰ تا ۵۵ درصد است.

2. استفاده از مواد غذایی با فیبر بالا

مصرف مواد فیبری چندین مزیت برای سالمندان مبتلا به دیابت دارد. مانند:

• احساس سیری
• افزایش میزان انرژی پس از مصرف فیبرها
• پیشگیری از پرخوری به دلیل احساس سیری
• خوردن غذاهای غنی از فیبر از پرخوری جلوگیری می‌کند
• فعالیت بهتر روده و دفع بهتر مواد به دلیل حجیم بودن فیبر‌ها

یکی از معایب مصرف فیبرها احساس خستگی بعد از آن می‌باشد.

3. مواد پروتئینی برای پیشگیری از دیابت در سالمندان

منابع پروتئینی با کربوهیدرات کم شامل:

• مرغ بدون پوست
• سفیده تخم مرغ
• بوقلمون بدون پوست
• ماست یونانی کم چرب
• محصولات سویا مانند توفو و تمپه
• نرم تنانی مانند خرچنگ، خرچنگ دریایی، میگو و حلزون اسکالوپ
• گوشت کم چربی گاو، مانند استیک، گوشت چرخ شده، فیله گوشت، و کباب بدون چربی
• ماهی کاد، سفره ماهی، ماهی روغنی کوچک، ماهی‌هالیبوت، ماهی تن یا ماهی قزل آلا

4. مصرف آب زیاد در سالمندان

هر رژیم غذایی مناسب و سالم شامل آب به مقدار مناسب می‌شود. پرستار سالمند لازم است به سالمند یادآوری کند که هر روز به مقدار کافی آب بنوشد، این موضوع در سالمندانی که مبتلا به پیش دیابت هستند اهمیت بیشتری دارد. اینکه هر سالمند به چه میزان آب در روز احتیاج دارد به سایز بدن، سطح فعالیت بدنی و آب و هوایی که در آن زندگی می‌کند بستگی دارد. اگر پرستار سالمند حس می‌کند بدن سالمند دهیدراته شده است برای اطمینان از این موضوع می‌تواند مقدار ادراری که دفع می‌کند، را بررسی کند و همچنین به رنگ ادرار نیز توجه داشته باشد. رنگ ادرار باید زرد کمرنگ باشد.

5. ورزش در پیشگیری از پیش دیابت در سالمندان

در سالمندان کم تحرکی و نداشتن فعالیت فیزیکی، ارتباط مستقیمی با مقاومت به انسولین دارد. ورزش باعث می‌شود تا عضلات برای تولید انرژی، گلوکز مصرف کنند و سلول‌ها با دریافت انسولین، بهتر کار می‌کنند. در صورتی که سالمندان ۵ مرتبه ورزش در هفته و به مدت ۳۰ دقیقه داشته باشند کمک زیادی در پیشگیری از ابتلا به دیابت می‌شود. اصولاً سالمندان نیاز به ورزش حرفه ای ندارند. پیاده روی، رقص، دوچرخه سواری، شرکت در کلاس‌های ورزشی یا ورزش‌های دیگری که از آنها لذت می‌برید، نمونه‌هایی از تمرینات فیزیکی مناسب سالمندان می‌باشد.

6. مصرف گوشت‌های کم چرب در سالمندان: گوشت کربوهیدرات ندارد، اما کلسترول بالایی دارد و در مصرف این ماده غذایی نباید افراط شود.

7. ممنوعیت مصرف نوشیدنی‌های شیرین در سالمندان: نوشابه با توجه به میزان قند و کربوهیدرات بالای آن برای خانم‌های دیابتی مناسب نمی‌باشد. آب بهترین گزینه برای رفع تشنگی در سالمندان است.

8. ممنوعیت مصرف نوشیدنی‌های الکلی در سالمندان: الکل سبب کم آبی بدن سالمندان می‌شود. کوکتل‌ها قند خون را بالا می‌برند. عدم مصرف نوشیدنی‌های الکلی یکی از راه‌های کنترل دیابت می‌باشد.

رژیم غذایی سالمندان دیابتی

عوامل زیادی، در افزایش خطر ابتلا به دیابت در سالمندان، نقش دارند. یکی از این عوامل، ژنتیک می‌تواند باشد. مخصوصا اگر سابقه دیابت در خانواده شما وجود داشته باشد. با این حال، شیوه زندگی نیز نقش مهمی در پیشرفت و رشد این بیماری دارد. چربی بیش از حد بدن و زندگی بدون تحرک، از دیگر عوامل خطر ابتلا به دیابت هستند. در بدن افرادی که دچار این بیماری هستند قند حاصل از مواد غذایی، وارد جریان خون می‌شود، زیرا انسولین نمی‌تواند آن را به راحتی به سلول‌های شما منتقل کند.

رژیم قند خون

صرفاً مصرف کربوهیدرات سبب بروز دیابت نمی‌شود. چیزی که بر روی قند خون موثر است، مقدار و نوع کربوهیدرات مصرفی در یک وعده غذایی سالمند می‌باشد. پرستار سالمند باید از گنجاندن مواد غذایی حاوی کربوهیدرات های تصفیه شده و فرآوری شده که سرعت هضم بالایی هم دارند در رژیم غذایی سالمند که باعث افزایش قند خون می‌شوند پرهیز کند. این کار به نوعی پیشگیری از دیابت در سالمندان می‌باشد.

کربوهیدرات‌های مناسب مصرف سالمندان

برای اینکه متوجه بشوید که یک ماده غذایی چه تاثیری بر روی قند خون و دیابت در سالمندان می‌گذارد باید به شاخص گلیسمی آن توجه کنید. اگر غذایی شاخص گلیسمی بالایی دارد، باعث می‌شوند تا قند خون سریع تر افزایش پیدا کند. غذاهایی که شاخص گلیسمی پایین تری دارند، تاثیر کمتری بر روی افزایش قند خون می‌گذارند. غذاهایی که حاوی فیبر زیادی می‌باشند، شاخص گلیسمی کمی دارند. شاخص گلیسمی غذاهای فرآوری شده، تصفیه شده و بدون فیبر و مواد مغذی نیز بالا می باشد. مصرف مواد زیر سبب بالا رفتن قند خون در سالمندان می‌شود:

• نان سفید
• برنج سفید
• سیب زمینی
• نوشابه‌های غیر الکلی
• آب میوه‌های صنعتی که شاخص گلیسمی بالایی دارند و به سرعت در معده هضم می‌شوند

مواد غذایی دارای شاخص گلیسمی کم

پرستار سالمند باید مواد غذایی که شاخص گلیسمی کمی دارند و برای قند خون مفید می‌باشند را در رژیم غذایی سالمند جای دهد. مانند: جو دوسر، نان گندم کامل، سبزیجات غیر نشاسته ای، مانند هویج و سبزیجاتی که در مزارع کشت می‌شوند، لوبیا، سیب زمینی‌های شیرین، ذرت و ماکارونی (ترجیحا با گندم کامل). مصرف چربی اشباع شده را محدود کنید زیرا خطر کلسترول بالا و بیماری قلبی را افزایش می‌دهند علاوه بر اینکه باعث شیوع دیابت در سالمندان نیز می‌شوند. بهتر است اگر سالمندی علاقه به خوردن برنج دارد با ترکیب غذاها، یک روش عالی برای کاهش شاخص گلیسمی آن بدست آورید، با اضافه کردن سبزیجات و مرغ، هضم برنج را تدریجی بکنید تا فیبر موجود در آن مقدار قند خون را به تدریج بالا ببرد.

پیشگیری از دیابت در سالمندان

کسانی که قند خون دارند چه غذاهایی بخورند؟ شما قادر نیستید تمام عوامل خطر ابتلا به بیماری دیابت را تحت کنترل درآورید، اما با رعایت برخی موارد قادر خواهید بود این عوامل را کاهش دهید. تغییر در شیوه زندگی، می‌تواند در حفظ سطح متعادل قند خون و همچنین داشتن وزنی سالم به سالمندان کمک کند. در صورتی که پیش دیابت در سالمندان تشخیص داده شد حتما به معنی این نیست که سالمند به دیابت نوع ۲ مبتلا خواهد شد. کلید و راه حل این مسئله، اقدامات زودهنگام پزشکی است، همچون:

• اندازه گیری قند خون
• اقدامات دارویی زود هنگام
• برنامه ریزی یک رژیم مخصوص دیابت

خلاصه مطلب

افزایش غیر طبیعی قند خون به علت مقاومت به انسولین می‌تواند از علائم پیش دیابت باشد. در این وضعیت بدن فرد مبتلا نمیتواند انسولین را مصرف کند و در ادامه منجر به “دیابت نوع دو” می‌شود. عوامل زیادی، در افزایش خطر ابتلا به دیابت در سالمندان، نقش دارند. یکی از این عوامل، ژنتیک می‌تواند باشد. با دانستن راه‌های پیشگیری از این بیماری می‌توانید از بروز دیابت نوع دو جلوگیری نمایید.جهت مشاوره رایگان با ما تماس حاصل فرمایید.

منبع برخی اطلاعات در لینک زیر:

منبع

نوشته دیابت در سالمندان : ۸ روش کنترل دیابت افراد مسن (+ بهترین رژیم غذایی افراد دیابتی) اولین بار در پارسیان مهرپرور | پرستار سالمند , پرستار کودک. پدیدار شد.