این مطلب با رویکرد آموزشی و بر اساس منابع معتبر روان ‌پزشکی و روان‌شناسی اعتیاد تهیه شده است.

اختلالات روانی همراه اعتیاد به وضعیتی گفته می‌ شود که فرد در کنار اعتیاد با اختلالات دیگری مانند افسردگی، اضطراب یا اختلالات خلقی نیز مواجه باشد. این همزمانی روند ترک اعتیاد را پیچیده ‌تر می کند، اما با رویکرد درمانی صحیح قابل مدیریت است. در چنین شرایطی، نقش روان درمانگر متخصص ترک اعتیاد در درمان همزمان بسیار حیاتی است؛ چرا که روان درمانگر اعتیاد با ارزیابی دقیق وضعیت روانی و جسمی فرد، برنامه‌ ای یکپارچه برای درمان اعتیاد و اختلالات روانی طراحی می ‌کند. مداخله تخصصی، پیگیری مستمر و حمایت روانی مؤثر، باعث افزایش شانس بهبودی پایدار و کاهش احتمال بازگشت به مصرف مواد می ‌شود.

تأثیر اعتیاد بر سلامت روان

زمانی که فرد با اختلال مصرف مواد رو به ‌رو می ‌شود و این مشکل به اعتیاد تبدیل می ‌گردد، به ‌تدریج پیامدهای منفی آن در بخش‌ های مختلف زندگی نمایان می‌ شود. اعتیاد می ‌تواند بر شغل، روابط خانوادگی و اجتماعی، وضعیت مالی و همچنین سلامت جسم و روان فرد تأثیر منفی بگذارد. با افزایش این فشارها، تعادل روانی و عاطفی فرد کاهش یافته و احتمال بروز اختلالات روانی همزمان افزایش پیدا می‌ کند.

مصرف مواد مخدر به ‌طور مستقیم بر مغز اثر می ‌گذارد و در طول زمان ساختار و عملکرد آن را تغییر می دهد. این تغییرات باعث اختلال در حافظه، تمرکز، تصمیم ‌گیری و کنترل رفتار می ‌شود و در نتیجه سلامت روان فرد را تحت تأثیر قرار می ‌دهد. در کنار این اثرات، مشکلاتی مانند بیکاری، شکست در روابط عاطفی، فشارهای مالی یا درگیری ‌های قانونی نیز می ‌توانند احساس اضطراب، نا امیدی و افسردگی را تشدید کنند.

در برخی موارد، فرد ممکن است از قبل دچار یک اختلال روانی تشخیص ‌داده ‌نشده مانند افسردگی باشد که با مصرف مواد شدت پیدا می ‌کند. بسیاری از مواد مخدر و الکل می ‌توانند علائم این بیماری ‌ها را بدتر کنند. به‌ عنوان مثال، فردی که از افسردگی رنج می ‌برد ممکن است برای کاهش حال بد خود به مصرف الکل روی بیاورد، اما این کار نه ‌تنها کمکی به بهبود او نمی‌ کند، بلکه علائم افسردگی را تشدید کرده و خطر وابستگی به الکل را نیز افزایش می ‌دهد.

نقش درمانگر در درمان اختلالات همزمان با اعتیاد

همانطور که گفته شد، اصطلاح اختلالات همزمان به وضعیتی اشاره دارد که فرد در کنار سوء مصرف مواد یا اعتیاد، به اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب یا اختلال دو قطبی نیز مبتلا باشد. این همپوشانی به دلیل تأثیر متقابل مصرف مواد بر عملکرد مغز و تشدید مشکلات روانی شکل می ‌گیرد و درمان اعتیاد را تا حد زیادی دشوارتر و حساس تر می کند.

 

 

بررسی ‌ها نشان می ‌دهد حدود پنجاه درصد افراد مبتلا به اعتیاد، حداقل یک اختلال روانی همراه اعتیاد را تجربه می ‌کنند که همین موضوع ضرورت برنامه درمانی جامع و کامل به صورت یکپارچه را دو چندان می کند، و در عین حال مهارت و هوشیاری درمانگر را برای درمان همزمان هر دو بعد را پررنگ تر و ضروری تر می نماید. زیرا این افراد معمولاً با دو مشکل پیچیده و به‌ هم ‌پیوسته به‌ صورت همزمان مواجه هستند.

اولین گام درمان در کلینیک تخصصی ترک اعتیاد معمولا ارزیابی دقیق وضعیت روانی، الگوی مصرف مواد و عوامل زمینه ‌ای، در شناسایی ریشه‌ های اصلی مشکل موثر بوده و از درمان ‌های سطحی و مقطعی جلوگیری می کند.

روانشناس متخصص ترک اعتیاد با طراحی یک برنامه درمانی یکپارچه، به درمان همزمان اعتیاد و اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب یا اختلالات شخصیتی اقدام می کند. این رویکرد باعث کاهش احتمال بازگشت به مصرف مواد، افزایش انگیزه برای ادامه درمان و بهبود پایدار سلامت روان می ‌شود. همچنین حمایت روانی، آموزش مهارت‌ های مقابله ‌ای و پیگیری مستمر توسط درمانگر، نقش کلیدی در ایجاد احساس امنیت، اعتماد و موفقیت بلند مدت درمان دارد.

رابطه اختلالات روانی و مصرف مواد مخدر

رابطه بین اعتیاد به مواد مخدر و اختلالات روانی، رابطه‌ ای پیچیده و چند لایه است که در بسیاری از افراد به‌ صورت همزمان دیده می ‌شود. این سؤال برای بسیاری مطرح است که کدام یک زودتر شکل می ‌گیرد؛ اعتیاد یا مشکلات روانی؟ روانشناسی اعتیاد می گوید واقعیت این است که هر دو می ‌توانند بر یکدیگر تأثیر بگذارند و شروع‌ کننده این چرخه باشند.

برخی افراد برای کاهش علائمی مانند اضطراب، افسردگی یا فشارهای روانی به مصرف مواد مخدر روی می ‌آورند. در این شرایط، مشکلات روانی زمینه‌ ساز اعتیاد می ‌شوند و فرد برای رهایی موقت از دردهای عاطفی خود به مواد پناه می ‌برد. هرچند مصرف مواد ممکن است در کوتاه ‌مدت احساس بهتری ایجاد کند، اما در بلند مدت نه‌ تنها مشکل را حل نمی ‌کند، بلکه باعث تشدید اختلالات روانی خواهد شد.

از سوی دیگر، مصرف مداوم مواد مخدر سلامت روان را به ‌طور جدی تحت تأثیر قرار می دهد و علائم روانی جدید یا شدیدتری ایجاد می کند. این وضعیت یک چرخه معیوب به وجود می ‌آورد که در آن اعتیاد و مشکلات روانی یکدیگر را تقویت می ‌کنند. به همین دلیل، درمان همزمان هر دو مشکل، اهمیت زیادی دارد؛ چرا که نادیده گرفتن یا درمان ناقص هرکدام می ‌تواند روند بهبودی را مختل کرده و احتمال بازگشت به مصرف مواد را افزایش دهد.

 

اختلالات روانی همزمان با اعتیاد

بسیاری از افراد وابسته به مواد، به‌ صورت همزمان با مشکلات روانی مختلفی مواجه هستند. این اختلالات نه‌ تنها می‌ توانند عامل گرایش به مصرف مواد باشند، بلکه در صورت تداوم مصرف، شدت بیشتری نیز پیدا می ‌کنند. در ادامه به شایع ‌ترین اختلالات همراه اعتیاد اشاره می ‌شود:

اختلال اضطراب (GAD)

اختلال اضطراب فراگیر باعث نگرانی و تنش مداوم می ‌شود و فرد را در انجام فعالیت ‌های روزمره دچار مشکل می‌ کند. بسیاری از مبتلایان برای کاهش اضطراب خود به مصرف مواد روی می ‌آورند که این رفتار به ‌تدریج منجر به وابستگی و اعتیاد می ‌شود.

افسردگی

یکی از رایج‌ ترین اختلالات روانی همراه با اعتیاد ، افسردگی است. احساس غم عمیق ، نا امیدی و بی‌ انگیزگی، افراد را به سمت مصرف مواد به ‌عنوان راهی موقت برای تسکین احساسات سوق می ‌دهد، اما این اقدام در نهایت افسردگی را تشدید می ‌کند.

افسردگی پس از ترک اعتیاد معمولا 6 ماه یا بیشتر نیاز به درمان دارد و علائم ان همچنان بیمار را در معرض وسوسه دوباره برای مصرف قرار می دهد.

اما برخی از کلینیک های خصوصی ترک اعتیاد تهران با در اختیار داشتند تجهیزات و تکنولوژی های پیشرفته درمانی مانند درمان افسردگی با دستگاهRTMs می توانند طول درمان افسردگی را به طور چشمیگیری کاهش دهند.

اختلال دو قطبی

در اختلال دو قطبی، فرد نوسانات شدید خلقی بین دوره‌ های شیدایی و افسردگی را تجربه می‌ کند. مصرف مواد در این افراد می ‌تواند در دوره‌ های افسردگی برای کاهش علائم و در دوره‌ های مانیا به دلیل رفتارهای پر خطر افزایش یابد.

اختلال بیش ‌فعالی – کم‌ توجهی (ADHD)

افراد مبتلا به ADHD ممکن است برای افزایش تمرکز یا کنترل تکانه‌ ها به مصرف مواد یا داروهای محرک روی بیاورند. این رفتار در صورت تداوم، خطر وابستگی و اعتیاد را افزایش می ‌دهد.

اختلال وسواس فکری – عملی (OCD)

وسواس ‌های فکری و رفتارهای تکراری، اضطراب زیادی ایجاد می‌ کنند. برخی افراد برای کاهش فشار روانی ناشی ازOCD به سوءمصرف مواد پناه می ‌برند که خود باعث پیچیده ‌تر شدن روند درمان می ‌شود.

 

 

روان پریشی ناشی از اعتیاد

مصرف طولانی ‌مدت مواد مخدر به ‌طور مستقیم در مواردی باعث بروز یا تشدید اختلالات روانی می شود. این اختلالات گاهی پس از شروع مصرف شکل می‌ گیرند و حتی در افرادی که سابقه بیماری روانی نداشته‌ اند نیز دیده می‌ شوند. روان‌ پریشی ناشی از مصرف مواد مخدر، یک اختلال روانی است که در اثر سوءمصرف مواد یا الکل بروز می ‌کند و با دوره ‌هایی از اختلال شدید در درک و تفکر همراه است. در این وضعیت، فرد ممکن است دچار توهم، افکار غیر منطقی و قطع ارتباط با واقعیت شود. روان ‌پریشی ناشی از مواد ممکن است بر اثر مصرف طولانی ‌مدت، مصرف همزمان چند ماده مخدر، مصرف بیش ‌از حد یا حتی ترک اعتیاد ناگهانی مواد ایجاد شود.

بیماران زیادی به کلینیک مراجعه می کنند که به علت مصرف مواد، دچار توهماتی از قبلی اینکه همسرم داره به من خیانت می کند یا پسرم می خواهد پول های من را تصاحب کند.

اختلالات تغذیه ‌ای همراه با اعتیاد

بی ‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا) و پرخوری عصبی (بولیمیا) با الگوهای ناسالم خوردن و نگرانی افراطی درباره وزن و ظاهر بدن همراه هستند. در برخی افراد، مصرف موادی مانند آمفتامین ‌ها برای کاهش وزن یا مواد مخدر برای کنترل اشتها با این اختلالات در ارتباط است و می ‌تواند شدت علائم و رفتارهای آسیب ‌زا را در این دسته از اختلالات افزایش دهد.

اختلالات خلقی در معتادان

اختلالات خلقی شامل افسردگی و اختلال دوقطبی که با تغییرات شدید در احساسات و انرژی فرد همراه هستند. مصرف مواد مخدر و الکل این نوسانات خلقی را تشدید و باعث بدتر شدن علائم می شود. مواد محرک و افسردگی زا معمولاً چرخه ‌ای از هیجان شدید و افت خلق را ایجاد می‌ کنند که کنترل وضعیت روانی را دشوارتر می ‌سازد.

این مورد در بین افرادی که کوکائین مصرف می کنند بیشتر از سایر موارد است، هیجان شدید و سپس افت ناگهانی خلق را تجربه می کنند.

اختلالات شخصیتی در مصرف کنندگان مواد مخدر

اختلال شخصیت مرزی، ضد اجتماعی و خودشیفته با الگوهای پایدار رفتاری و هیجانی ناسازگار زیر مجموعه ای اختلالات شخصیتی دسته بندی می شوند. افراد مبتلا به این اختلالات ممکن است برای کنترل احساسات، کاهش تنش‌ های درونی یا افزایش اعتماد به ‌نفس به مصرف مواد روی بیاورند. این موضوع نه‌ تنها مشکل اعتیاد را پیچیده ‌تر می‌ کند، بلکه رفتارهای پرخطر و خود تخریبی را نیز شدت می بخشد.

 

 

نقش درمانگر در درمان سایکوز ناشی از مواد مخدر

درمان روان ‌پریشی ناشی از مصرف مواد معمولاً با قطع ماده ‌ای که باعث بروز روان ‌پریشی شده آغاز می ‌شود و پس از آن، فرد تحت نظارت در یک محیط امن، آرام و کنترل ‌شده قرار می ‌گیرد. در بسیاری از موارد، این اقدام به‌ تنهایی نقش مهمی در کاهش علائم دارد. بسته به شدت علائم، ممکن است از داروهای ضد اضطراب مانند بنزودیازپین‌ ها برای کنترل بی ‌قراری، اضطراب و تنش استفاده شود. همچنین در شرایطی که مواد محرک افزایش ‌دهنده دوپامین مانند آمفتامین ‌ها عامل روان ‌پریشی باشند، داروهای ضد روان ‌پریشی می ‌توانند مؤثر واقع شوند.

همیشه تجویز دارو ضروری نیست. در برخی موارد، به‌ ویژه زمانی که روان‌ پریشی در اثر مصرف مواد توهم ‌زا مانند LSD یا قارچ‌ های سیلوسایبین (ماشروم) ایجاد شده باشد، قرار دادن فرد در محیطی امن و آرام و انتظار تا دفع ماده از بدن و ترک ال اس دی می ‌تواند بهترین راهکار درمانی باشد. در این شرایط، حمایت روانی، کاهش محرک ‌های محیطی و حفظ آرامش نقش کلیدی دارند.

پس از فروکش کردن علائم روان‌ پریشی، تمرکز درمان بر درمان سوءمصرف و وابستگی به مواد قرار می ‌گیرد. روان ‌درمانی، درمان دارویی در صورت نیاز و ایجاد یک محیط حمایتی عاری از مواد مخدر به فرد کمک می کند تا مصرف مواد را کنار بگذارد و از بروز دوباره روان ‌پریشی ناشی از مواد پیشگیری کند.

سخن آخر

اگر شما یا عزیزانتان با علائم همزمان اعتیاد و تغییرات خلقی روبرو هستید، همین امروز برای ارزیابی اولیه اقدام کنید.