سرطان دهان رشد غیرقابل کنترل سلول‌هایی که به بافت‌های اطراف دهان حمله می‌کنند و باعث آسیب می‌شوند. یکی از انواع سرطان‌های خطرناک است. اکثر مردم در مورد سرطان قسمت‌های مختلف بدن مثل ریه‌ها، سینه‌ها یا کبد اطلاعاتی دارند. اما در مورد تومورهای سرطانی پوشش داخلی دهان، اطلاعات چندانی ندارند. با توجه به این که سن این نوع سرطان و سایر سرطان‌ها نسبت به گذشته پایین آمده است، بهتر است اطلاعاتی را در این مورد داشته باشید. در این مقاله از مرکز پارسیان مهرپرور، به بررسی علائم، عوامل خطر و روش‌های پیشگیری از این نوع سرطان خواهیم پرداخت.

سرطان دهان چیست؟

سرطان دهان (oral cancer) به نوعی از سرطان گفته می‌شود که قسمت‌های تشکیل دهنده حفره دهان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. توده سرطانی در دهان به‌طور طبیعی قابل‌درمان نیست و از بین نمی‌رود. برخلاف تصور عموم مردم این سرطان تنها به معنای شروع و رشد عارضه در یک ناحیه نیست و این بیماری می‌تواند در هر نقطه از حفره دهانی آغاز شده و توسعه پیدا کند. بخش‌هایی مانند لب، لثه، سقف دهان، گلو، زیر زبان و … هر کدام ممکن است در این سرطان درگیر شوند.

منظور از کانسر دهانی ایجاد توده و زخم در نواحی زیر است:

• لب
• حلق
• زبان
• گونه‌ها
• کف دهان
• سینوس‌ها
• کام سخت و نرم

4 مورد از علائم اولیه سرطان دهان

در مراحل اولیه، سرطان دهان ممکن است علائمی را نشان دهد که می‌تواند به شناسایی زودهنگام و درمان موثر کمک کند. برخی از علائم اولیه سرطان دهان عبارتند از:

1. بزاق‌دهی ناگهانی و نامتعادل: تغییرات ناگهانی در تولید بزاق که می‌تواند منجر به بزاق‌دهی بیش از حد یا خشکی دهان شود.
2. درد یا خونریزی در دهان: احساس درد، تورم یا خونریزی در دهان که مداوم یا متناوب باشد و به‌صورت غیرعادی و بیش از حد باشد.
3. قرمزی، سفیدی یا زخم در لثه و زبان: ظاهر قرمزی یا سفیدی غیرطبیعی در لثه‌ها یا زبان که ممکن است به صورت زخم و یا بافت‌های تورم‌یافته همراه باشد.
4. ترشحات و زخم‌های دهان: ظاهر زخم‌هایی که در دهان شکل می‌گیرند و به‌طور مداوم خونریزی یا ترشحاتی دارند. این زخم‌ها معمولاً به مرور زمان بزرگتر می‌شوند و بهبود نمی‌یابند.

در صورت تجربه هر یک از این علائم، توصیه می‌شود به پزشک معالج مراجعه کنید تا ارزیابی دقیق و تشخیص صحیح صورت گیرد. به یاد داشته باشید که تشخیص زودهنگام و درمان به مراتب موثرتر است و احتمال بهبود بیشتری دارد.

4 نوع از انواع سرطان دهان

دهان از انواع مختلفی از سلول‌ها تشکیل شده است. نوع سرطان دهان به این بستگی دارد که سرطان در کدام یک از انواع سلول‌ها آغاز شده است.

1- کارسینوم سلول سنگ‌فرشی در حفره دهان

بیش از ۹۰ درصد سرطان‌های دهان از نوع کارسینوم هستند. سلول‌های سنگ‌فرشی سلول‌های نازکی هستند که سطح صافی دارند و شبیه فلس‌های ماهی به نظر می‌رسند. این سلول‌ها اغلب در بافت‌هایی یافت می‌شوند که سطح پوست، پوشش اندام‌های توخالی بدن و پوشش مجاری تنفسی و گوارشی را تشکیل می‌دهند. کارسینوم به معنای سرطان است. کارسینوم سلول سنگ‌فرشی بیشتر قسمت‌هایی از بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد که در معرض نور خورشید قرار دارند (همچون صورت، گوش‌ها و گردن). اما گاهی در دهان نیز ایجاد می‌شود.

سایر اشکال مختلف سرطان دهان که به میزان کمتری رایج‌اند عبارت‌اند از:

2- کارسینوم سلول بازال (Basal cell carcinoma): از سلول‌های بازال آغاز می‌شود. این نوع سرطان روی لب‌ها ظاهر می‌شود.

3- ملانومای دهان (Melanoma): در سلول‌های تولیدکننده رنگ‌دانه ایجاد می‌شود که به پوست رنگ می‌دهند. ملانومای سروگردن می‌تواند در هر نقطه‌ای از پوست، داخل بینی یا حفره دهان نیز ایجاد شود.

4- وروکوس کارسینوما در دهان (Verrucous carcinoma): یک زیرگروه نادر از کارسینوم سلول سنگ‌فرشی است. این نوع کارسینوم به‌ندرت به سایر قسمت‌های بدن منتشر می‌شود، اما می‌تواند به طور عمقی در بافت‌های اطراف رشد کند.

چه کسانی مبتلا به سرطان دهان می‌شوند؟

سرطان دهان جز ششمین سرطان شایع جهان است. افراد بالای 40 سال بیشتر در معرض ابتلا به این نوع سرطان هستند. با این حال، مطالعات اخیر نشان داده است که افراد جوان‌تر هم به این بیماری مبتلا می‌شوند. مردان بیشتر از زنان به این نوع سرطان مبتلا می‌شوند؛ زیرا مردان نسبت به زنان تمایل بیشتری به مصرف الکل دارند.

سایر عوامل افزایش دهنده خطر سرطان دهان

• سابقه خانوادگی سرطان
• قرار گرفتن در معرض بیش از حد آفتاب، به ویژه در سن جوانی
• مصرف بیش از حد مشوربات الکلی می‌تواند این بیماری را تا شش برابر افزایش دهد.
• ویروس پاپیلومای انسانی (HPV). در هنگام آمیزش‌های جنسی و از طریق تماس مستقیم پوست افراد با یکدیگر انتقال پیدا می‌کند.
• سیگار کشیدن: احتمال دچار به سرطان‌های دهانی در افراد سیگاری شش برابر بیشتر از افراد غیر سیگاری هست. مصرف کنندگان انواع فرآورده‌های دودی، از جمله: مصرف کنندگان محصولات تنباکو، تنفسی یا جویدنی پنجاه برابر احتمال ابتلا به سرطان‌های گونه، لثه‌ها و لب را شامل می‌شود.

مهم است که توجه داشته باشید که بیش از ۲۵ درصد از همه سرطان‌های دهان در افرادی اتفاق می‌افند که سیگار نمی‌کشند و تنها گاهی اوقات الکل مصرف می‌کنند.

تشخیص سرطان دهان

آزمایش‌ها و پروسه‌هایی که برای تشخیص سرطان اورال استفاده می‌شوند عبارت‌اند از:

معاینه فیزیکی

پزشک یا دندانپزشک، لب‌ها و دهانتان را معاینه می‌کند تا قسمت‌هایی که غیرعادی هستند همچون نواحی دچار التهاب و دارای زخم و لکه‌های سفید (لکوپلاکیا) را بررسی کند.

برداشتن بافت برای آزمایش (بیوپسی)

اگر پزشک یا دندانپزشک متوجه ناحیه مشکوکی شود، ممکن است با روشی به نام بیوپسی، نمونه‌ای از سلول‌ها را خارج کند تا آنها را در آزمایشگاه بررسی کند. ممکن است پزشک از یک ابزار برش برای بریدن نمونه‌ای از بافت استفاده کند. گاهی نیز از یک سوزن برای برداشتن نمونه استفاده می‌کند. در آزمایشگاه، سلول‌ها بررسی می‌شوند تا پزشک تغییرات سرطانی یا پیش سرطانی که نشان‌دهنده خطر ابتلا به سرطان در آینده هستند را تشخیص دهد.

تعیین وسعت سرطان

هنگامی که سرطان دهان تشخیص داده شد، پزشک سعی می‌کند تا مرحله سرطان را تعیین کند. آزمایش‌هایی که برای مرحله‌بندی سرطان انجام می‌شوند ممکن است شامل موارد زیر باشند:

درمان سرطان دهان آندوسکوپی

پزشک از یک دوربین کوچک برای معاینه گلو استفاده می‌کند. طی روشی به نام آندوسکوپی، پزشک یک دوربین کوچک و انعطاف‌پذیر که مجهز به نور است را در گلوی شما قرار دهد تا علائمی که نشان‌دهنده انتشار سرطان به خارج از دهان هستند را جستجو کند.

تست‌های تصویربرداری

برخی از انواع تست‌های تصویربرداری ممکن است به تعیین این که آیا سرطان به خارج از دهانتان گسترش‌یافته است یا نه کمک کنند. آزمایش‌های تصویربرداری ممکن است شامل آزمایش اشعه ایکس، CT اسکن، ام آر آی (MRI)، برش نگاری گسیل پوزیترون (PET) و غیره باشند. نیازی نیست که فرد تمام این آزمایش‌ها را انجام دهد. پزشک بر اساس شرایطتان تعیین می‌کند که کدام تست مناسب شماست.

نحوه درمان سرطان دهان

درصورتی‌که سرطان در مراحل اول تشخیص داده شود، قطعاً انتخاب تکنیک و روش درمانی موثرتر نیز برای پزشک خیلی راحت‌تر خواهد بود. با وجود این خیلی از موارد زمانی تشخیص داده می‌شوند که بیمار به مراحل پیشرفته رسیده باشد. در مراحل پیشرفته نیز عارضه قابلیت کنترل و درمان را دارد، اما درمان‌های موثر روی کانسر دهان پیشرفته اثرگذاری کمتری خواهند داشت. برای درمان این بیماری سه گزینه اصلی وجود دارد:

• عمل جراحی: در جراحی، پزشکان کل توده سرطانی (تومور ) را همراه با بخش کوچکی از بافت یا سلول‌های طبیعی اطراف آن برمی‌دارند تا از برداشتن بافت سرطانی مطمئن شوند. هدف از جراحی برداشتن تمام بافت‏های آسیب دیده و همچنین کاهش آسیب به سایر بخش‌های دهان است.
• پرتودرمانی: در رادیوتراپی از اشعه ایکس با سطح تابش بالا برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. در سرطان دهان معمولاً از این روش برای جلوگیری از عود مجدد سرطان بعد از جراحی استفاده می‌شود. بطور کلی، این درمان با توجه به نوع سرطان و میزان گسترش آن، هر روز به مدت طول شش هفته انجام می‌شود.
• شیمی درمانی: در شیمی درمانی از داروهای قوی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. این داروها DNA سلول‌های سرطانی را تخریب کرده و توانایی تکثیر آن‌ها را مختل می‌کنند. در مواقعی که سرطان پیشرفت کرده است یا خطر بازگشت سرطان زیاد است، از شیمی درمانی همراه با رادیوتراپی استفاده می‌شود.

5 مورد از پیامدهای جانبی درمان

روش‌های درمانی سرطان دهان ممکن است پیامدهای جانبی را به همراه داشته باشند. در ادامه به برخی از این پیامدها اشاره خواهیم کرد:

1- خستگی و ضعف

بیماران ممکن است در طول درمان و پس از آن احساس خستگی و ضعف بیشتری کنند. این پیامد می‌تواند تا زمانی که بدن بهبود یابد، ادامه داشته باشد. استراحت کافی، تغذیه مناسب و تمرینات فیزیکی سبب کاهش این پیامد می‌شود.

2- تهوع و استفراغ

درمان‌های شیمی درمانی و پرتودرمانی می‌توانند تهوع و استفراغ را ایجاد کنند. مصرف داروهای ضد تهوع توسط پزشک معالج ممکن است در بهبود این عارضه موثر باشد. همچنین، تغییر در الگوی تغذیه با مصرف غذاهای سبک و معتدل نیز می‌تواند کمک کند.

3- تغییرات در طعم و بو

برخی از بیماران ممکن است تغییراتی در طعم و بوی غذاها تجربه کنند. این مسئله می‌تواند باعث از دست دادن شتاب غذایی و کاهش اشتها شود. تغذیه با غذاهای دم‌کرده، استفاده از ادویه‌ها و افزایش تنوع غذایی می‌تواند در این موارد کمک کننده باشد.

4- تغییرات دهانی

از جمله خشکی دهان، التهاب و تورم لثه‌ها، تغییر رنگ زبان و دهان، زخم‌های دهانی و خونریزی. حفظ بهداشت دهان و استفاده از شستشوهای ملایم و آب دهان مرطوب کننده می‌تواند مشکلات را کاهش دهد.

5- تأثیرات روانی و اجتماعی

برخورد با سرطان دهان ممکن است تأثیرات روانی و اجتماعی قابل توجهی داشته باشد. بیماران می‌توانند احساس ناراحتی، اضطراب، افسردگی و تغییر در تعاملات اجتماعی را تجربه کنند. در این مواقع، حمایت روانی، مشاوره و ارتباط با گروه‌های حمایتی می‌تواند به بیماران کمک کند.

پیشگیری از سرطان دهان

پیشگیری از این بیماری و تشخیص زودهنگام آن، از مؤثرترین راه‌های مقابله با این بیماری هستند. شما برای پیشگیری از این نوع سرطان یا اطمینان از عدم بازگشت آن پس از درمان کامل، می‌توانید کارهای زیادی را انجام دهید:

• الکل ننوشید.
• بیش‌ از اندازه مقابل نور خورشید قرار نگیرید و حتماً از کلاه استفاده کنید.
• سیگار نکشید و اگر سابقه طولانی در سیگار کشیدن دارید آن را ترک کنید.
• داشتن روابط جنسی سالم احتمال ابتلا به ویروس HPV را کاهش می‌دهد.
• برای مراقبت از پوست، لب‌ها و بافت‌های دهانی در مقابل نور خورشید از لوسیون‌های موثر استفاده کنید.
• از یک رژیم غذایی غنی (غنی شده با ویتامین‌های A، C و E) و متعادل که حاوی مقادیر زیادی میوه و سبزیجات است و از شما در برابر ابتلا به سرطان دهان محافظت می‌کند، استفاده کنید. توصیه می‌کنیم به‌طور منظم روغن زیتون و ماهی را در رژیم غذایی خود داشته باشید.

سوال متداول

1. آیا سرطان دهان به ارث می‌رسد؟ خیر، این سرطان به طور مستقیم به ارث نمی‌رسد. اما وجود برخی ناهنجاری‌های ژنتیکی می‌تواند خطر بیشتری برای بروز این بیماری ایجاد کند.
2. آیا مصرف تنباکو تنها عامل خطر سرطان دهان است؟ خیر، علاوه بر مصرف تنباکو، مصرف الکل، عفونت با ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)، و عوامل خطر دیگری نیز می‌توانند منجر به بروز سرطان دهان شوند.
3. آیا سرطان دهان قابل درمان است؟ بستگی به مرحله بروز سرطان، اندازه تومور و شیوع آن دارد. در موارد زودرس، سرطان دهان قابل درمان است و احتمال بهبود بیشتر است. در موارد پیشرفته‌تر، درمان‌های گوناگونی اعمال می‌شود تا بیمار را بهبود دهد و کیفیت زندگی را بهبود بخشد.
4. آیا تغییر در رژیم غذایی می‌تواند در پیشگیری از سرطان دهان موثر باشد؟ بله، تغییر در رژیم غذایی می‌تواند در کاهش خطر بروز سرطان دهان موثر باشد. مصرف مواد غذایی سالم و متنوع، محدودیت مصرف قند و چربی‌های اشباع شده، و مصرف میوه‌ها و سبزیجات فیبردار می‌تواند به پیشگیری از این بیماری کمک کند.
5. آیا واکسیناسیون علیه HPV می‌تواند در پیشگیری از این سرطان موثر باشد؟ بله، واکسیناسیون علیه ویروس HPV می‌تواند در کاهش خطر ابتلا به سرطان دهان و دیگر بیماری‌های مرتبط با این ویروس مؤثر باشد. این واکسن‌ها برای جوانان و نوجوانان توصیه می‌شوند و می‌توانند به پیشگیری از این بیماری کمک کنند.

خلاصه مطلب

سرطان دهان یک بیماری جدی است که می‌توان با اقدامات پیشگیرانه مناسب، بهبود قابل توجهی در کنترل و پیشگیری از آن داشت. مهمترین اقدامات در این خصوص شامل حفظ بهداشت دهان و دندان، محدود کردن مصرف تنباکو و الکل، و استفاده از واکسیناسیون علیه ویروس HPV است. با رعایت این نکات و مراقبت‌های بهداشتی، می‌توانید از بروز این نوع سرطان جلوگیری کنید و سلامت دهان و زندگی بهبود یافته را تجربه کنید.

نوشته سرطان دهان : علائم اولیه، علل و درمان انواع آن (+ عکس سرطان دهان) اولین بار در پارسیان مهرپرور | پرستار سالمند , پرستار کودک. پدیدار شد.